انواع مخازن سوخت هواپيما وموارد ايمني درعمليات سوختگيري هواپيما

انواع مخازن سوخت هواپيما وموارد ايمني درعمليات سوختگيري هواپيما :

به گفته لطيف جمشيدزاده از سایت کپتان ایرلاین

بطور كلي در ايران از دو نوع سوخت براي شركتهاي هواپيمايي استفاده ميشود :

1-      سوخت براي هواپيمايي توربيني Aviation Turbine Fuels ) ) JP4  و JETA-1  وatk   

2-      سوخت براي هواپيمايي پيستوني (Aviation Gasoline  )

روشهاي انتقال سوخت به هواپيما :

 توزيع سوخت هواپيما در فرودگاههاي كوچك معمولا بوسيله روش حمل با تانكر tanker  انجام ميشود بعضي از فرودگاههاي بزرگ داراي ايستگاههاي پمپ بنزين هستند كه هواپيما بايستي تاكسي كرده و در انجا سوخت گيري كند و بعضي داراي لوله كشي ثابت در پاركينگ ميباشند .انتقال سوخت به هواپيما در فرودگاه به دو روش پيوسته و ناپيوسته انجام ميگردد:

1-      پيوسته : در فرودگاههاي بزرگ براي حمل سوخت به هواپيما از سيستم لوله كشي ( Hydrant  )كه در پاركينگ هواپيما قبلا"انجام شده بصورت مداوم و پيوسته استفاده ميگردد. كه در اين روش  ماشين هاي پمپاژ سوخت كه در كنار پرواز قرار ميگيرندو انتقال از طريق پمپازسوخت لوله كشي شده  انجام ميگردد. اين نقاط در پاركينگ با علايمي مشخص ميباشد.

2-      ناپيوسته : ( Mobile Apron Tanker  ) در فرودگاههاي كوچك و متوسط بدلايل كاهش هزينه هاي لوله كشي و انعطاف پذيري وسايل نقليه سوخت و اقتصادي بودن سيستم بوسيله ماشين هاي سوخت رسان انجام ميگردد هرچند كه سوخت رساني براي هواپيماهاي پهن پيكر با اين روش مدت زمان بيشتري طول ميكشد.

همچنين انتقال سوخت به داخل هواپيما به دو صورت روي بال و زير بال (over wing  or  under wing) انجام ميگيرد . در هواپيماهاي كوچك و هليكوپتر ها و موتورهاي پيستوني از over wing كه شبيه سوخت رساني به ماشين و اتومبيل ميباشد كه يك يا چند درگاه سوخت باز ميكنند و سوخت به داخل آن توسط پمپ سنتي پمپاژ ميگردد. و براي هواپيماهاي بزرگ و سوخت جت از روش under wing يا single-point كه در آن لوله هاي فشار بالا به هواپيما وصل ميشوند و سوخت با فشار 40 psi و حداكثر 45 psi براي هواپيماهاي تجاري و براي هواپيماهاي نظامي بويژه جنگنده ها تا 60 psi  پمپاز ميگردد.

مشخص كردن سوخت avgas از سوخت جت jet fuel  ميتواند بسيار مهم باشد كه معمولا" سوخت avgasبراي هواپيماهاي كوچك  به رنگ آبي وسبز و قرمز ميباشد و داراي نازل دهانك لوله nozzle با قطر 40 ميليمتر (در امريكا 45 ميليمتر) ميباشد . و سوخت جت jet fuel براي هواپيماهاي بزرگ تقريبا" كم رنگ  و دهانك نازل لوله آن كه "J spout"ناميده ميشود 60 ميليمتر ميباشد.

انواع مخازن سوخت هواپيما : ( Fuel tanks )

مخازن سوخت بکار رفته در هواپیما از لحاظ تعداد و ساختمان متفاوت هستند ولی همه آنها در هر هواپیما به هم وصل میباشند که این محل معمولا" میتواند بال و یا جاهای دیگر بدنه هواپیما باشد ، مخازن سوختی که عمدتا" در هواپیما کاربرد دارد عبارتند از :

1-         تانکهای غیر قابل انعطاف یا تانکهای محکم و سفت  ( Rigid tanks ) :

این تانکها معمولا" ورقه هایی از جنس آلومینیوم یا دورآلومین هستند که داخل این مخازن تیغه هایی تعبیه شده تا از جابجایی زیاد سوخت در داخل جلوگیری کند که البته این جابجایی ها در حرکت های چرخشی هواپیما زیاد است .

2-         مخازن اصلی ( Integral tanks ) :

این مخازن قسمتی از ساختمان بدنه هواپیما میباشد که بصورت مخازن نفوذ ناپذیری ساخته شده اند و این مخازن عمدتا" در بالهای هواپیما دیده میشود ولی در نقاط دیگر بدنه هواپیما نیز ممکن است وجود داشته باشد. هر حادثه و تصادف و برخوردی میتواند این مخازن را از شکل طبیعی خود خارج کند و یا باعث شکاف اتصالات و حرکت سوخت شود .

3-         مخازن قابل انعطاف  ( Flexible tanks ) :

این مخازن جعبه هایی قابل انعطاف از جنس پلاستیک و یا مشابه آن میباشد که توسط موادی بطور مناسب در بالها و یا نقاط دیگر بدنه تعبیه شده اند و این مخازن بوسیله فشار و پیچ هایی دو سر دنده ای در خود محکم شده اند. مزیتی که این نوع مخازن دارند این است که تکان هایی که بر اثر حوادث مختلف بوجود می اید اغلب آسیبی به این مخازن نمیزند مگر اینکه این مخازن توسط فلزات نوک تیز و دندانه دار بریده شود . ازمعایب این نوع مخازن میتوان از انتشار بخارات سمی که در اثر احتراق و سوختن خود این مخازن بوجود می آید را نام برد

4-         مخازن سوخت کمکی  ( Auxiliary tanks ) :

این مخازن در بیشتر هواپیماهای با طول پرواز زیاد بکار گرفته میشود و در محل های مناسبی از هواپیما مثل زیر بال یا بدنه و یا نوک بالها به مخازن اصلی اضافه میشوند  و گاهی نیز در خود بدنه هواپیما کار گذاشته میشوند .

قابل ذکر است مخازنی که در نوک بالها استفاده میشود حتما" باید از جنس فایبر گلاس ساخته شده باشد ولی مخازن بزرگتری نیز هستند که از فلزات ساخته شده اند تا فشارهایی را که به آنها وارد میشود را تحمل کنند با توجه به اینکه اغلب سوخت این مخازن در ساعات اولیه پرواز به مصرف میرسند لذا این سوختها سبب افزایش احتمال آتش سوزی نمیشوند و اگر حالت اضطراری برای هواپیما در حین پرواز اتفاق بیافتد خلبان میتواند این مخازن را از هواپیما جدا کند.

نكات لازم در سوختگيري هواپيما :

عمليات سوخت رساني به هواپيما ميتواند بسيار خطرناك باشد .رعايت موارد ايمني از نظر آتش سوزي(Fire risk) و مشكلات ناشي از الكتريسيته ساكن static electricity  و تحويل سوخت با فشار معين و تحويل سوخت با كيفيت از نكات عمده در سوخت رساني هواپيما ميباشد. وقتي هواپيما در هوا پرواز ميكند الكتريسيته ساكن زيادي را انباشته مينمايد كه در هنگام سوخت رساني ميتواند باعث آتش سوزي بخار سوخت گردد براي همين باندينگ كردن bonded  براي هواپيما و ماشين سوخت رساني انجام شود ويا براي هر دو اتصال زمين (ground earthing points ) وصل ميشود.

موارد ايمني درعمليات سوختگيري هواپيما :

سوختگيري هواپيما ها بوسيله تانكرهاي سوخت رساني (browser)در پارگينگ هواپيما با رعايت نكات ايمني  انجام ميگيرد:

الف) موارد احتياطي در هنگام سوختگيري:

1-      سوخت بصورت روزانه چك شود تا از هرگونه آلودگي آب و كثافات پاك باشد. زيرا وجود آب در سوخت در ارتفاع بالا و دماي پايين باعث ته نشين شدن آن در مخزن  و ايجاد يخزدگي در دهانه هاي لوله ها سوخت هواپيما ميگردد. در صورت وجود آب در سوخت بصورت مه رنگ ديده خواهد شد. يا بوسيله  پدهاي كه به رنگ سبز ميگردند وجود آب در سوخت را تشخيص داد.

2-      عمليات سوختگيري بايستي در هواي آزاد صورت گيرد.

3-      وسايل اطفاء حريق fire extinguishers در هنگام عمليات سوخت رساني در دسترس باشند.

4-      پرسنل دوره ديده مجرب براي اطفاء حريق در دسترس باشند.

5-      وسايل نقليه سوختگيري Fueling vehicles بايستي 50 پا (حدود 15 متر ) از هر ساختمان ؛آشيانه پروازي و هواپيماي پارك شده فاصله داشته باشد واحد ايمني (ARFF Department) مسئوليت نهايي بر تعيين چنين فاصله اي را دارد.

6-      تا فاصله 15 متري از هواپيمايي كه در حال سوختگيري است نبايد فندك ، كبريت و وسايل برقي و...مورد استفاده قرار گيرد.

7-      راننده ماشين سوخت رساني تا وقتي كه ماشين در منطقه مانور فرودگاه Movement Area ( پاركينگ ) قرار دارد بايد در كنار آن باقي بماند

8-      باندينگ كردن و اتصال زمين (ground earth points )براي هواپيما و ماشين سوخت رساني انجام شود. مقامت اتصال زمين نبايستي از 10000 اهم بيشتر باشد و نقطه اتصال زمين با دايره اي به قطر 15 سانتيمتر با رنگ سفيد مشخص شده باشد. بايستي ميله برق گير rod از هر نوع آلودگي و رنگ و... تميز باشد

9-      - وسايل موتوري سوخت گيري (refueling trucks )اطراف هواپيما بايد طوري مستقر شوند كه موارد ايمني زير مدنظر قرارگيرد الف)امكان نزديك شدن وسايل موتوري اطفاي حريق در هنگام ضرورت به هواپيما ميسر باشد ب) در صورت آتش سوزي اين ماشين الات مانع خروج مسافرين از هواپيما نگردد  ج)  امكان فرار سريع ماشين  سوخت رساني در حالات اضطراري وجود داشته باشد د) ماشين سوختگيري بايد حداقل(10 پا )3 متر از هواپيما و وسايل نقليه ديگر و 5 متر از دستگاههاي شارژ باتري اطراف هواپيما فاصله داشته باشد ي) ماشين سوخت رساني در زير بال قرار نگيرد.

10-  در طول عمليات سوختگيري نبايد موتور هواپيما روشن گردد.

11-  اگزوز خودروهاي سرويس دهنده به هواپيما نبايد توليد جرقه كنند.

12-  خودروهاي سرويس دهنده به هواپيما نبايستي در موقع سوختگيري زير بال هواپيما پارك شده باشند

13-  در نزديكي رادار عمليات سوختگيري نبايد انجام شود.

14-  در حين سوختگيري نبايستي باتري هواپيما ويا شارژ قطع و وصل شود.

15-  در حين سوختگيري نبايستي از فلاش و موبايل استفاده كرد.

16-  زماني كه چرخ هاي هواپيما داغ است نبايد عمليات سوختگيري انجام شود.

17-  هنگام رعدوبرق سوختگيري ممنوع است

ب) موارد احتياطي هنگام سوخت رساني وقتي كه مسافر در داخل هواپيما؛ در حال سوار يا پياده شدن است.

1- سوخت رساني براي پرواز هنگامي كه مسافر داخل هواپيماست و يا در حال سوار كردن و يا پياده كردن مسافران ميباشد ممنوع است مگر با حضور متخصيصين مجرب و وجود وسايل اطفائ حريق كه معمولا در اين حالت ماشين آتش نشاني فرودگاه با درخواست خلبان و موافقت مراقبت پروازدر محل حضور مييابد.

2- بايد ارتباط راديويي دو طرفه هنگام سوخت رساني با عوامل زميني و سوخت رساني برقرار باشد.

3- بايد هنگام سوختگيري هواپيما اطلاع رساني لازم به مسافران انجام شود تا از كشيدن سيگار خوداري و يا از بكاربردن هر وسيله اي كه توليد جرقه مينمايد خودداري نمايند و علايم درب خروج و نكشيدن سيگار در داخل هواپيما روشن باشد. و نبايد مسافران كمربند ايمني خود را بسته نگه دارند.

2- در موقع سوار و پياده شدن مسافرين در حين عمليات سوختگيري يك نفر مراقب مسافرين بوده و از استعمال دخانيات آنها شديدا جلوگيري نمايد.

3- اگر براي  پياده و سوار شدن مسافران پلكان ها در درهاي اصلي مستقرشده باشد  بايستي درب هاي اصلي باز و يا نبمه باز بوده و در صورتي كه به علت وضع جوي مجبور به بستن در اصلي باشند نبايد قفل شود.

4- چنانچه در عمليات سوختگيري بخارات سوخت به داخل هواپيما رخنه كرده باشد از بكار بردن وسايل الكتريكي جدا خودداري كرده و نبايد محل خروجي مسدود گردد.

ج) موارد احتياطي هنگام سوخت رساني براي تخليه الكتريسيته ساكن توليد شده بر روي سطوح هواپيما و يا خودروي سوخت رسان :

بايستي :1- اتصال سيم از ماشين سوخت رساني به زمين 2- اتصال سيم از هواپيما به زمين 3- اتصال سيم از وسيله سوخت رسان به هواپيما 4- اتصال سيم از نازل سوخت رساني به هواپيما كه بايستي قبل از باز كردن در باك هواپيما انجام گيرد و بايد قبل از جمع آوري سيم هاي اتصال در باك بسته باشد.

تخليه عمدي سوخت در پرواز FUEL DUMPING :

خالي كردن سوخت قابل استفاده هواپيما در پرواز هنگام وضعيت اضطراري براي كاهش وزن هواپيما در هنگام نشستن  و انجام نشستن بيخطر پرواز كه توسط خلبان عامدا" انجام ميشود . اين تخليه سوخت نبايستي بر روي شهرها و رودخانه ها و يا مناطقي كه رعد و برق وجود دارد انجام شود و در ارتفاع بالاي 6000 پاي( 1800 متر ) بايد صورت گيرد. هواپيما هاي ديگر از اين پرواز بايستي جداو دور باشند و پشت سر اين پرواز قرار نگيرند و جدايي طولي حداقل 10 ناتيكال مايل را داشته باشند و در صورت انجام جدايي عمودي(vertical separation) حداقل 15 دقيقه ( 50 مايل ) فاصله و 1000 پا بالا تر و يا 3000 پا پايين تر از هواپيمايي كه تخليه سوخت انجام ميدهند قرار داشته باشند.

 هنگام تخليه سوخت در صورت انجام سكوت راديويي بايستي زمان اتمام آن با مراقبت پرواز توافق شود و همچنين گروه پروازي بصورت مانيتور روي فركانس باقي بماند.

تخليه غير عمدي سوخت FUEL SIPHONING : نشتي سوخت هواپيما بدليل غير عمدي مانند سرريز شدن ؛سوراخ شدن تانكر ؛ شل شدن درب تانكر و ...

منبع :

1-     هواپیمایی و زبان انگلیسی

2-     قسمتي از مقاله مهندس مهدي سرگزي از فرودگاه اردبيل از وب لاگ  http://iran-arff.blogfa.com/post-125.aspx

3-     Pilot/Controller Glossary

4-     Doc 4444 ATM/501 Air Traffic Management Fifteenth Edition — 2007

5-      تجهيزات و سيستم هاي ترمينال  ، مهندس سعيد سلطاني   ، آذر 1391

6-     Dictionary of Aviation  second edition David Crocker

7-     Doc 9859  AN/460 Safety Management Manual (SMM) First Edition — 2006

8-     ICAS 114-Volume 1-Aerodromesانكس 114 جلد يك فرودگاه Chapter 11: Standards for Other Aerodrome Facilities

9-     دستورالعمل 2514 دستورالعمل هاي هواپیمایی کشوري     Civil Aviation Directives CAD 2514

10- - مطلب مربوط  aviation fuel به از سايت Wikipedia, the free encyclopedia ويرايش 26 February 2013

11-  Annex 6 Operation of Aircraft Part I International Commercial Air